«Η ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»

«Η ΠΟΝΤΙΑΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ»

      Ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του Ποντιακού ελληνισμού είναι οι προσπάθειες που έγιναν για την δημιουργία ενός ανεξάρτητου κράτους στον Πόντο, στο πλαίσιο των πολιτικών ζυμώσεων και των διπλωματικών παιχνιδιών στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια και μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ο πόλεμος αυτός υπήρξε ιδιαίτερα οδυνηρή εμπειρία για τους Έλληνες του Πόντου, γι’ αυτό και προσπάθησαν πριν τελειώσει, να εξασφαλίσουν τις συνθήκες που θα τους επέτρεπαν να ζήσουν ειρηνικά και να συνεχίσουν την πνευματική και την εμπορική τους ανάπτυξη.

         Η δημιουργία της ανεξάρτητης Δημοκρατίας του Πόντου σαν ιδέα γοήτευσε όλους τους Πόντιους, όχι μόνο εκείνους που ακόμη ζούσαν στον τόπο τους αλλά και όλους εκείνους που κατέφυγαν σε χώρες της Ευρώπης στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τη σωτηρία τους. Για το σκοπό αυτό συνεργάστηκαν όλοι ακολουθώντας εκείνους που είχαν την πρωτοβουλία για την υλοποίηση του οράματος της ανεξαρτησίας του Πόντου. Η παρουσία των ρωσικών στρατευμάτων στο μεγαλύτερο μέρος του Πόντου κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου και η διετής διακυβέρνηση της περιοχής της Τραπεζούντας από τον μητροπολίτη Χρύσανθο, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιδέας της ανεξαρτησίας του Πόντου.

        Το 1916 μετά την πανωλεθρία των Τούρκων στο μέτωπο του Καυκάσου, τα ρωσικά στρατεύματα με επικεφαλής τον Δούκα Νικολάγιεβιτς, βάδισαν προς την Τραπεζούντα. Οι τουρκικές αρχές έσπευσαν να εγκαταλείψουν την περιοχή, ορίζοντας προσωρινή κυβέρνηση μια μεικτή ελληνική και τουρκική επιτροπή υπό την προεδρία του μητροπολίτη Χρύσανθου. Στις 3 Απριλίου του 1916, την παραμονή της Κυριακής των Βαΐων ο βάλης Τραπεζούντας Τζεμάλ Αζμή βεης αποχώρησε παραδίδοντας με επίσημο έγγραφο την διοίκηση της χώρας στην προσωρινή κυβέρνηση του Χρύσανθου, που αποτελούνταν από τον μητροπολίτη, τον διευθυντή της αστυνομίας, τον διοικητή της χωροφυλακής, τον Γεώργιο Φωστηρόπουλο, τον Παρασκευά Γραμματικόπουλο και τον Γεώργιο Κογκαλίδη (1) .

         Σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση στον Έλληνα ιεράρχη, ο απερχόμενος Τούρκος αξιωματικός είπε «Από Έλληνες παραλάβαμε την Τραπεζούντα (αναφερόταν στην άλωση της πόλης από τους Τούρκους το 1461) εις τους Έλληνες και την παραδίδομεν. Έχω πεποίθησιν εις την σύνεσιν και την φρόνησιν σας ότι όλα θα διεξαχθούν καλώς και θα προστατεύσετε και τους εγκαταλειπομένους μουσουλμάνους όπως και τους χριστιανούς με την εγνωσμένη μεγαλοψυχία και αγάπην σας» (2).

    Ωστόσο το 1917 συντελείται στην Ρωσία η λεγόμενη Οκτωβριανή Επανάσταση, γεγονός που έχει αντίκτυπο στην παρουσία των ρωσικών στρατευμάτων στον Πόντο. Οι αξιωματούχοι και οι στρατηγοί καθαιρούνται και υπάγονται στα «σοβιετ» των στρατιωτών και των εργατών. Οι τουρκικές στρατιωτικές αρχές βρίσκουν την ευκαιρία και εξαπολύουν στην Τραπεζούντα άτακτα στίφη Τσετών. Η συνθήκη Μπρεστ – Λιτοφσκ, που υπογράφηκε μεταξύ Μπολσεβίκων και Νεότουρκων, βάζει τέλος στην 2ετή παρουσία των ρωσικών στρατευμάτων στην περιοχή της Τραπεζούντας και την προσωρινή κυβέρνηση του Χρύσανθου, που υπήρξε ένα πραγματικό διάλειμμα ειρήνης και ομόνοιας μεταξύ των λαών της περιοχής.

  Μετά την αποχώρηση των Ρώσων οι Τούρκοι αρχίζουν νέο κύκλο πιέσεων και βιαιοπραγιών προς τους Έλληνες του Πόντου αλλά και της Μ. Ασίας. Η κατάσταση αυτή συνεχίζεται μέχρι και την παράδοση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στους Συμμάχους τον Οκτώβριο του 1918. Δεδομένης της απόφασης των Συμμάχων να διαλύσουν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, γίνονται διάφορες κινήσεις στον Πόντο για πλήρη αυτονόμηση της περιοχής ή για δημιουργία Ποντιοαρμενικού κράτους. Οι Πόντιοι της διασποράς βασισμένοι στις δηλώσεις του Ουίλσον για την αυτοδιάθεση των λαών κινούνται για την δημιουργία αυτόνομου ποντιακού κράτους Στο συνέδριο ειρήνης στο Παρίσι θα παρευρεθεί αντιπροσωπία των Ελλήνων του Πόντου με την δική της πρόταση.(3)

         Την περίοδο 1918-1922 δυναμικός εκφραστής του κινήματος για την ίδρυση ποντιακού κράτους ήταν ο μητροπολίτης Χρύσανθος και κατοπινός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών, 1938-1949. Στο πλαίσιο του Συνεδρίου Ειρήνης στο Παρίσι (άρχισε τον Δεκέμβριο του 1918 και τελείωσε έπειτα από δύο χρόνια) ανέπτυξε, μαζί με άλλους Ποντίους της Διασποράς, ενεργό δράση προκειμένου να προωθηθούν τα δίκαια των Ποντίων. Μέχρι τον Σεπτέμβριο καλλιέργησε ακόμη και προσωπικές σχέσεις με τους ηγέτες των νικητριών του A Παγκοσμίου Πολέμου και τους αντιπροσώπους τους.

         Προς την κατεύθυνση αυτή δραστηριοποιούνται και οι Πόντιοι της Διασποράς. Ήδη κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου οι Πόντιοι έκαναν αρκετά συνέδρια στις χώρες της τσαρικής Ρωσίας. Τον Ιούλιο του 1917 στο Συνέδριο στο Tαϊγάνιο πάρθηκαν ιστορικές αποφάσεις με σημαντικότερη την εκλογή Κεντρικού Συμβουλίου για τη δημιουργία ανεξάρτητου Ποντιακού Κράτους με προσωρινή έδρα την πόλη Pοστόβ (4). Τον Οκτώβριο του 1918, συνέρχονται στο Αικατερινοντάρ (σημερινό Κρασνοντάρ) της Ρωσίας οι εκπρόσωποι της Κεντρικής Ένωσης των Ποντίων Ελλήνων από όλες τις περιοχές της Ν. Ρωσίας (5). Ενεργό παρέμβαση για την αυτοδιάθεση του Πόντου έκαναν και οι Πόντιοι της Αμερικής. Σε συνέλευσή τους τον Δεκέμβριο του 1918 έβγαλαν ψήφισμα το οποίο απέστειλαν στον πρόεδρο των ΗΠΑ Ουίλσον, στους πρωθυπουργούς Γαλλίας, Αγγλίας, Ιταλίας και στον Ελ. Βενιζέλο, τονίζοντας πως σύμφωνα με την αρχή της αυτοδιάθεσης των λαών και οι Έλληνες του Πόντου έχουν δικαίωμα «αποφασίσωσι περί της εαυτών τύχης και αυτοκυβερνηθώσι» (6).

         Στην Ευρώπη ψυχή του αγώνα ήταν ο Κωνσταντίνος Κωνσταντινίδης, ο οποίος με δικά του έξοδα εκτύπωσε και κυκλοφόρησε χάρτη που όριζε τα σύνορα της προτεινόμενης ποντιακής δημοκρατίας, με το επαναστατικό μήνυμα: «Πολίτες του Πόντου ξεσηκωθείτε! Θυμίστε στα φιλελεύθερα έθνη τα ύψιστα δικαιώματά σας για τη ζωή και την ανεξαρτησία». Με δική του πρωτοβουλία, μάλιστα, πραγματοποιήθηκε το Α' Παμποντιακό Συνέδριο του Ελληνισμού του Πόντου στη Μασσαλία από 21 Ιανουαρίου 1918 έως τις 4 Φεβρουαρίου 1918.

          Παρόλα αυτά οι προσπάθειες για δημιουργία Ανεξάρτητης Ποντιακής Δημοκρατίας σκόνταψαν στην ουδέτερη έως αρνητική στάση της κυβέρνησης Βενιζέλου, που δεν συμπεριέλαβε το ζήτημα αυτό στις άμεσες διεκδικήσεις του ελληνικού κράτους στο πλαίσιο του συνεδρίου στο Παρίσι. Το 1921 με την συμφωνία που υπέγραψαν ο Λένιν με το Μουσταφά Κεμάλ κλείνει οριστικά η δυνατότητα βιώσιμης λύσης του Ποντιακού ζητήματος, γεγονός που επισφραγίζεται με την συνθήκη της Λωζάννης το 1923. 

Βιβλιογραφία: 
(1) « Ο Μητροπολ. Τραπεζούντος Χρύσανθος», σεβ. Δράμας κ. Παύλου σελ. 61-63. /Μητροπολίτη Τραπεζούντας Χρύσανθου, «Η εκκλησία της Τραπεζούντας», σελ. 762-767.
(3)Memorandum submitted to the Peace Conference” by National Delegation of the Euxine Pontus, Manchester: Norbury, Natzio & Co. Ltd., 1919
 (4)Κ. Φωτιάδης, «Ο Ελληνισμός της Σοβιετικής Ένωσης τον 20ο αιώνα», Ο Ποντιακός Ελληνισμός της τέως Σοβιετικής Ένωσης, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 29-30.
 (5) «Τα Συνέδρια των Ποντίων», Π. Καϊσίδη, Δημοσιογράφων 2007 Θεσσαλονίκης.
 (6) Γ. Λαμψίδης, «Τοπάλ Οσμάν», τ. Β΄, σελ. 178.

Ειρήνη Χρυσοστομίδου
Απόφοιτος του Τμήματος Ιστορίας & Εθνολογίας του ΔΠΘ